Op zaterdag 18 mei, ’s middags om 14.30 uur, wordt in Galerie Kats de Foto-expositie ‘WO2 IN KLEUR’ geopend. Het is een expositie met in totaal 275 fotobeelden in kleur, die een bijzonder licht laten schijnen over de gebeurtenissen - nationaal, internationaal en ook Zeeuws, zelfs ook op Noord-Beveland gericht! - tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is werk op groot formaat dat is afgedrukt in de 4-delige boekenreeks met dezelfde naam, die in 2023 bij uitgeverij KICK van oud-Katsenaar Matty Verkamman is verschenen. Deze serie is uitgegroeid tot een bestseller, met nu al ruim 22.000 verkochte exemplaren.
‘WO2 IN KLEUR’ is het werk van Jakob Lagerweij uit het dorpje De Vecht in Gelderland. Hij behoort tot de beste ‘colouristen’ ter wereld. Lagerweij beheerst de kunst om zwart wit foto’s zó natuurgetrouw om te zetten in kleurbeelden, dat het lijkt alsof het om gisteren gemaakte dia’s gaat. Hij heeft zich gespecialiseerd in de Tweede Wereldoorlog, maar zijn interessegebieden betreffen ook sport en het dagelijks leven van weleer. In dit métier heeft de Braziliaanse Marina Amaral internationaal in 2019 de toon gezet met haar meesterwerk ’The World Aflame’, het standaardwerk over de twintigste eeuw dat wereldwijd is uitgegroeid tot een mega-bestseller, waarbij haar kleurwerk van teksten is voorzien door de Engelse schrijver/journlist Dan Jones. Marina Amaral en Jakob Lagerweij behoren in dit genre tot de absolute top van de wereld.
KICK UITGEVERS heeft de 4 delen ‘WO in Kleur’ van Jakob Lagerweij samen met DPG MEDIA / AD uitgegeven. De tekstduidingen bij de beelden zijn geschreven door Ad van Liempt - publicist, journalist, boekenauteur en documentairemaker op WO2-gebied voor de NOS-televisie - Jaap Visser en Matty Verkamman. DPG is de grootste dagbladenuitgever in Nederland, met o.a. AD, de Volkskrant, Trouw, Het Parool en 13 regionale kranten, waaronder de PZC. In de weekendbijlage MEZZA van deze dagbladenreus, is onlangs ruime aandacht gegeven aan ‘WO2 in kleur’.
Mede dankzij de financiële steun van de Provincie Zeeland wordt de foto-expositie afgetrapt in Zeeland. Dat gebeurt op 4 mei in Vlissingen. De meeste van de 13 Zeeuwse Gemeenten hebben zich enthousiast getoond over deze expositie, die op alle voormalige eilanden een plek krijgt. Voor Noord-Beveland is de keus gevallen op Galerie Kats. In alle expositie-locaties is de toegang gratis. Kick uitgevers en DPG Media schenken in de gemeenten die de expositie in huis halen, aan alle scholen in het voortgezet onderwijs voor de schoolbibliotheek de luxe bewaarcassette, met hierin de 4 delen uit de boekenreeks. Ook in Galerie Kats zijn de 4 afzonderlijke delen, of alle 4 in de cassette te koop. Een los deel kost € 29,95, alle vier € 120,-, waarbij de cassette gratis is.
Altijd was de Tweede Wereldoorlog een collectieve herinnering in zwart-wit. In kleur komt de oorlog veel dichterbij en gaat het om een bijzondere extra dimensie. In de expositie is de oorlog en ook de aanloop naar WO2 in chronologische volgorde te volgen. Het begint met enkele beelden uit de Eerste Wereldoorlog, die op de slagvelden in Vlaanderen en Noord-Frankrijk minstens zo gruwelijk was als de Tweede Wereldoorlog. De expositie laat vervolgens de ontwikkeling in de jaren ’20 en ’30 zien, in het bijzonder de opmars van Adolf Hitler en het antisemitisme in Duitsland, begin november 1938 uitmondend in de Kristallnacht, toen de Joodse gemeenschap fysiek en ook materieel zwaar op de proef werd gesteld. Honderden Joden werden in Duitsland en ook in Oostenrijk vermoord, hun huizen, winkels en synagogen werden geplunderd en vernield. Eerder al waren Joden hun burgerrechten grotendeels ontnomen.
Op 1 mei 1939 begon het immense Duitse leger met een grootscheepse oorlogshandeling in Polen. Dat land werd met zware bombardementen bestookt en in korte tijd onder de voet gelopen en bezet. Ook hiervan zijn aangrijpende kleurbeelden te zien. De Engelse premier Neville Chamberlain dacht in september 1938 nog dat hij Hitler tot de orde had geroepen na de Duitse aanval op Sudetenland in Tsjechoslowakije. Hitler toonde zich na het innemen van Sudetenland bereid het Verdrag van München te tekenen, waarin hij beloofde geen andere gebieden meer aan te vallen. Met de aanval op Polen bleek het Verdrag slechts een dode letter te zijn. Na zijn misrekening kon Chamberlain niets anders meer doen dan Duitsland op 3 september 1939 de oorlog te verklaren, waarmee de Tweede Wereldoorlog een feit werd.
De expositie laat in de 275 beelden een groot aantal aspecten van de Tweede Wereldoorlog zien. Een greep uit de inhoud: de mobilisatie van eind jaren ’30, de Duitse aanval van 10 mei 1940 op Nederland en België, de strijd om de Vesting Holland, waar Den Haag standhield, maar de capitulatie toch een feit werd nadat de binnenstad van Rotterdam op 14 mei was gebombardeerd. Dat inferno kostte ruim 800 Rotterdammers het leven. In de dagen rond dat bombardement was er ook de harde strijd met veel doden bij de Grebbeberg en in Friesland bij Kornwerderzand, waar een kleine groep Nederlandse militairen erin slaagde het veel grotere Duitse leger de toegang tot de Afsluitdijk en Noord-Holland te beletten. De Duitsers moesten zich in Friesland terugtrekken, maar ook daar was de oorlog even later voorbij toen generaal Henrik Winkelman op 15 mei zei dat verder vechten in deze ongelijke strijd geen zin meer had.
In prachtige kleurbeelden komt in de periode 1940-’45 ook het dagelijks leven in Nederland naar voren. Na de eerste oorlogshandelingen doet de bezetter eerst nog relatief vriendelijke pogingen om het ‘broedervolk’ in Nederland te paaien en mee te krijgen in de nazificering. Gaandeweg groeit hiertegen verzet. Ook dat krijgt in beeld en begeleidende teksten bij de foto’s ruime aandacht. Maar ook aan het verraad van met name de NSB wordt niet voorbij gegaan. We zien voorts hoe de Joodse gemeenschap het ook in Nederland steeds zwaarder krijgt te verduren. Op 24 maart 1942 worden de in Zeeland wonende Joden collectief gedwongen hun huizen te verlaten en naar Amsterdam te verhuizen. De hoofdstad is het voorportaal van nog veel grotere ellende, met eerst nog de ook al gedwongen enkele reis naar het doorgangskamp Westerbork en tenslotte de reis in veewagons naar de concentratiekampen, in de meeste gevallen Auschwitz-Birkenau en Sobibor, waar veruit de meesten worden vermoord.
De expositie laat zien hoe de Duitsers proberen het hart van Amsterdam om te bouwen tot een afgezet Joods getto. Er komen wel borden te hangen bij prikkeldraadversperringen (‘Juden Viertel’), maar het lukt niet om die wijken volledig af te sluiten. Amsterdam komt als enige stad in het begin van de oorlog in opstand wanneer op zaterdag 22 en zondag 23 februari 1941 met een helse jacht op Joden een nieuw dieptepunt wordt bereikt. In totaal worden 427 Joodse jongens en mannen opgepakt. Ze worden eerst op het Jonas Daniël Meijerplein verzameld en vernederd, om vervolgens voor korte tijd in het Strafkamp Schoorl te worden vastgezet. Hierna volgt het transport naar het kamp Mauthausen, waar vrijwel allen sterven. De bevolking van Amsterdam pikt het niet dat de Joodse stadgenoten zo gruwelijk worden vervolgd. Vooral de communisten in de hoofdstad maken zich sterk voor een algemene staking. Het is de eerste en enige protestactie in Europa tegen de Jodenvervolging. De staking in Amsterdam komt er op 25 en 26 februari. De niet rijdende trams zullen voor altijd het symbool blijven van deze staking, die door de Duitsers met veel geweld wordt beantwoord. Bij de represailles vallen 9 doden, raken 24 mensen zwaargewond en worden veel stakers opgepakt.
Internationaal komt met indrukwekkende beelden in de expositie naar voren hoe de strijd elders wordt gestreden. Zo is te zien hoe de Amerikanen worden verrast door de aanval van de Japanners op de marinehaven Pearl Harbor in de Pacific. De Amerikanen worden dan definitief meegezogen in de oorlog. Ook zijn er beelden van de ‘Operatie Barbarossa’, de gruwelijke strijd in Rusland, die miljoenen mensen het leven kost. Ook de strijd in België krijgt ruime aandacht, vooral ook de bijzondere rol van Koning Leopold III. Hij raakt in conflict met zijn regering, die eerst in Frankrijk en later in Londen - gelijk Koningin Wilhelmina en haar oorlogskabinet-Gerbrandy - de strijd in ballingschap wil voortzetten. Volledig op persoonlijke titel en tegen de wens van zijn regering in, geeft Leopold zich over aan de bezetter. Hij rept over een nieuwe werkelijkheid en stelt vast dat Duitsland in de nieuwe tijd allesbepalend zal zijn. Zelfs gaat hij naar het Zuid-Duitse Berchtesgaden op bezoek bij Hitler. Leopold is er met dat door veel Belgen als schandelijk ervaren bezoek aan Hitler vooral op uit om zelf als koning op de troon te blijven. Hitler neemt de vorst geen moment serieus, maar hij mag in zijn Brusselse paleis als een ‘luxe gevangene’ blijven zitten. Dit leidt tot ‘De Koningskwestie’, die Leopold na de oorlog, in 1951, dwingt zijn troon af te staan aan zijn zoon Boudewijn.
Zeeland en de Bevrijding krijge ruime aandacht in de expositie. Er is een foto te zien van de Amerikaanse piloot Jim Frolking, die op 7 oktober 1944 na ondersteuning van een bombardementsvlucht naar het stadje Brüx met zijn P-51 Mustang aan de noordkant van Noord-Beveland in moeilijkheden komt en zijn toestel per parachute moet verlaten. Het vliegtuig verdwijnt in de Oosterschelde en Frolking komt neer op een zandbank, die een halve meter onder water staat. Hij blijft er een nacht zitten en weet hierna een dijk te bereiken. Via korte verblijven in het dijkhuis van de familie Fortuin in de Sophiapolder en op de boerderij van Kees van Hee bij Kamperland, weet het verzet op Noord-Beveland de 20-jarige piloot onder te brengen op de Jonkvrouw Anna Hoeve in Kats. Daar verbergen Izak en Marie van der Maas de Amerikaan tot aan het einde van de oorlog in een schuilkast op de zolder van hun boerderij. Frolking heeft na de oorlog contact gehouden met de familie Van der Maas, die hij ‘mijn redders’ noemt. De Amerikaan leeft nog altijd. In het stadje Shaker Heights (Ohio) viert hij op 30 april 2024 zijn 100ste verjaardag.
Ruime aandacht is er op de expositie ook voor het opvallend ruime en ook goed georganiseerde verzet op Noord-Beveland. Anders dan in de meeste andere gemeenten wordt dat verzet mede geleid door politiemensen en marechaussees. De bekendsten zijn Bram Westdorp en de gebroeders Wim en Karel Brandes. Ze worden in het verzet bijgestaan door de schoenmaker Joost van Halst (die na de oorlog tot burgemeester van Wissenkerke wordt benoemd), een drukker (Bram Markusse), een boer (Reinier Scheele), twee ambtenaren (Wim de Vos en Rien Verburg), een huisarts (Jaap Bruijnzeel) en het boerenechtpaar Izak en Marie van der Maas. Na de oorlog doet prof. Piet Bouman in opdracht van het Rijks Instituut voor Oorlogs Documentatie onderzoek naar de mate van verzet in alle provincies. Bouman zwaait in dat rapport Noord-Beveland veel lof toe. Hij concludeert dat het eiland niet toevallig ‘Klein Engeland’ werd genoemd en prees het verzet en de moed van de Noord-Bevelanders. Opvallend, zo stelde Bouman ook vast, was dat Noord-Beveland amper NSB’ers telde, veel onderduikers op het eiland aan schuilplaatsen werden geholpen en in tegenstelling tot de andere Zeeuwse regio’s massaal werd meegedaan aan de april-mei staking van 1943 als protest tegen de Duitse maatregelen.
IJzingwekkend is het verhaal achter Lion Polak, van wie een portret in kleur op de expositie is te zien. Lion was een Middelburgse scholier en een neefje van de familie Polak die in Colijnsplaat de oorlog overleefde in de onderduik bij voddenboer Kees Groenleer. Met zijn ouders vluchtte Lion Polak naar Loosdrecht, waar hij al snel een rol In het verzet kreeg. Hij werd verraden en vervolgens gruwelijk mishandeld door de leden van het Commando-Pieters, een stel sadisten dat eerst met de Nederlandse SS aan het Oostfront had huisgehouden en na terugkeer in Nederland tot in de lente van 1945 doorging met moorden, verkrachtingen en zware mishandelingen. Hun geweld was zo gruwelijk en extreem, dat het zelfs de bekende SS’er Willy Lages als hoofd van de Sicherheitspolizei te gortig werd. Hij liet de commandoleden oppakken. De leider van het commando was Hans Pieters, een op Ambon geboren zoon van een zendeling. Pieters verkrachtte, moordde en mishandelde er op los. Hij kwelde zijn slachtoffers voortdurend en schrok er niet voor terug spijkers onder de nagels van zijn gevangenen te slaan. Van Lion Polak was al bijna niets meer over, toen hij enkele weken voor de bevrijding door Pieters en de zijnen werd opgepakt en met het hoofd naar beneden in een kelderruimte werd gesmeten. Lion brak zijn nek en overleed. Zijn lichaam werd tenslotte achteloos in het water van de Loosdrechtse Plassen gedumpt. Hans Pieters was in 1952 de laatste oorlogsmisdadiger in in Nederland, op de Waaldorpervlakte, werd geëxecuteerd. Van toenmalig Koningin Juliana was bekend dat ze grote moeite had met de doodstraf, maar toen ze alle extreme wreedheden van Pieters onder ogen kreeg, weigerde zij hem gratie te verlenen.
Te koop bij Atelier Galerie Kats nu voor € 15,-. Op de pagina Waterpaard kunt U al enige pagina's bekijken. |